Το σύγχρονο σχολείο και ο ιστορικός του ρόλος

Tου Παναγιώτη Ανδρικόπουλου

Πηγή:

http://www.provo.gr/to-sygxrono-sxoleio-kai-o-istorikos-tou-rolos/

Με αφορμή την προχθεσινή (11/9) έναρξη της σχολικής χρονιάς καλό θα ήταν εφόσον ενδιαφερόμαστε για την εκπαίδευση και ανάπτυξη των παιδιών μας να αναλογιστούμε που ακριβώς τα στέλνουμε και τι είδους μόρφωση αναμένουμε να λάβουν. Αμφιβάλλω αν έχουν πότε αναρωτηθεί οι περισσότεροι γονείς την ιστορία του Σύγχρονου Σχολείου,την προέλευσή του, τους λόγους ιδρύσεώς του και, το κυριότερο, αν όντως αυτό που προσφέρει στα παιδιά μας είναι πραγματική μόρφωση.

Πολλοί θα μας περνούσαν για γραφικούς αν τους λέγαμε πως το σύγχρονο σχολείο, χρησιμοποιώντας την ορολογία του Λουί Αλτουσέρ, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας ιδεολογικός μηχανισμός του Κράτους που σκοπό έχει την παραγωγή πειθήνιων και υπάκουων πολιτών και ανθρώπων που θα μοιάζουν περισσότερο με ρομπότ αφού η κριτική τους ικανότητα και σκέψη θα έχει κυριολεκτικά κονιορτοποιηθεί από το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα.

Η δημόσια, δωρεάν και υποχρεωτική εκπαίδευση δεν υπήρχε ανέκαθεν. Δημιουργήθηκε στην Πρωσία, σε μια εποχή της Ιστορίας που ορισμένοι ονόμασαν «Φωτισμένος Δεσποτισμός», περί τα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα. Για να αποφευχθούν επαναστάσεις σαν τη Γαλλική, οι μονάρχες για να ικανοποιήσουν τον λαό, αποφάσισαν να του δώσουν κάποιου είδους «φώτιση» διατηρώντας, ωστόσο, την Απολυταρχία. Το πρωσικό σχολείο βασιζόταν στην διαίρεση τάξεων και καστών. Κύριος σκοπός του ήταν να προάγει την πειθαρχία, την υπακοή και ένα αυταρχικό καθεστώς. Γρήγορα το μοντέλο αυτό εξαπλώθηκε σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο. Πολλές χώρες εισήγαγαν το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα προβάλλοντας την εκπαίδευση για όλους και υψώνοντας την σημαία της ισότητας ενώ η ουσία του ίδιου του συστήματος προερχόταν από τον Δεσποτισμό, επιδιώκοντας να διαιωνίσει τα ελιτίστικα μοντέλα και την διαίρεση των τάξεων. Και κάπως έτσι, λοιπόν, γεννήθηκε η δωρεάν, δημόσια και υποχρεωτική εκπαίδευση.

Δεν είναι λίγες οι φορές που οι εκπαιδευτικοί μιλάνε στα παιδιά για ειρήνη στον κόσμο και πως πρέπει όλοι να εργαστούμε προς αυτόν τον σκοπό. Πως να γίνει, όμως, αυτό όταν στην καρδιά αυτού του εκπαιδευτικού συστήματος, ακριβώς μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας, στην ουσία προωθείται η γενεσιουργός αιτία των πολέμων που δεν είναι άλλη απο τον ανταγωνισμό. Ο ανταγωνισμός, λοιπόν, ο ατομικισμός, οι διακρίσεις μεταξύ των ατόμων και η ανισότητα, ο καθεστωτισμός, η συναισθηματική βία, είναι τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της εκπαίδευσης και τα οποία παράγουν, εν τέλει, ομογενοποιημένα μυαλά χωρίς να υπάρχει καν χώρος για κριτική σκέψη.

Σε αυτό το σημείο αξίζει να παραθέσουμε τα λόγια του Φρανσίσκο Φερέρ (ιδρυτής του ελευθεριακού Μοντέρνου Σχολείου στην Βαρκελώνη το 1901), ο οποίος θέλοντας να περιγράψει το παραπάνω εκπαιδευτικό σύστημα μεταξύ άλλων ανέφερε: «Η εκπαίδευση σημαίνει σήμερα δαμάζω, εκπαιδεύω, εξημερώνω. Έχει μια και μόνο πολύ συγκεκριμένη ιδέα και θέληση, να κάνει τα παιδιά να συνηθίσουν στην υπακοή , να πιστεύουν και να σκέφτονται ακολουθώντας τα κοινωνικά δόγματα που επικρατούν. Δεν ενδιαφέρεται να υποστηρίξει την αυθόρμητη ανάπτυξη των ικανοτήτων του παιδιού, δεν το αφήνει ελεύθερο να αναπτύξει τις φυσικές του ανάγκες, τις πνευματικές και ηθικές. Πρόκειται μόνο να τους επιβάλει μια διαφορετική σκέψη έτσι ώστε να διατηρηθεί για πάντα το σημερινό καθεστώς, θέλει να δημιουργήσει ένα άτομο στενά προσαρμοσμένο στον κοινωνικό μηχανισμό. Επαναλαμβάνω, το σχολείο δεν είναι τίποτα άλλο από ένα όργανο καταπίεσης στα χέρια των κυβερνώντων. Αυτοί δε θέλησαν ποτέ την ανύψωση του ατόμου, αλλά τις υπηρεσίες του, γι’ αυτό είναι μάταιο να ελπίζεις στα κατασκευασμένα από την εξουσία σχολεία».

Η χρησιμότητα του σύγχρονου σχολείου έγκειται, λοιπόν, στον «εθισμό» των παιδιών στην τυφλή υπακοή και στις κοινωνικές προσδοκίες και νόρμες της εκάστοτε εποχής δημιουργώντας, τελικά, περισσότερο έναν άνθρωπο-μηχανή παρά εναν άνθρωπο με κριτική σκέψη. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, μία άλλη μορφή παιδείας. Προτείνουμε μία ελευθεριακή εκπαίδευση και χρήση μεθόδων όπως η Κριτική Παιδαγωγική, μία σύνθεση θεωρίας και πράξης που βοηθά τόσο τους εκπαιδευτικούς όσο και τους εκπαιδευόμενους να αποκτήσουν κριτική κοινωνική συνείδηση, μέσα από την κατανόηση των αιτιών, του κοινωνικού πλαισίου και της ιδεολογίας που διαμορφώνουν τις ζωές τους με στόχο την χειραφέτηση του Ατόμου και τον συνακόλουθο κοινωνικό μετασχηματισμό.

[Ελπίζοντας πως αυτό το κείμενο θα δώσει το απαραίτητο ερέθισμα στον αναγνώστη για να αναρωτηθεί για αυτή την εναλλακτική μορφή εκπαίδευσης που προτείνουμε, τον παραπέμπουμε στο σχετικό ντοκιμαντέρ που μιλάει για την ζωή και το έργο του Φρανσισκο Φερερ, ιδρυτή του Μοντέρνου Σχολείου στην Ισπανία. (https://www.youtube.com/watch?v=0S0wl4RmG8w) «Σκοπεύσατε καλά φίλοι μου, δεν είσαστε υπεύθυνοι. Είμαι αθώος. Ζήτω το μοντέρνο σχολείο.» Τα τελευταία λόγια του μεγάλου Ισπανού μεταρρυθμιστή της εκπαίδευσης πριν πέσει νεκρός από τις σφαίρες του Ισπανικού κράτους το 1909.]