Το πείραμα του Milgram για την υπακοή

Μπορεί να είμαστε μαριονέτες κινούμενοι από τα νήματα της κοινωνίας αλλά διαθέτουμε αντίληψη και επίγνωση... και πιθανόν η επίγνωση να είναι το πρώτο βήμα προς την ελευθερία.

Εισαγωγή

Τα διάφορα φαινόμενα κοινωνικής επίδρασης αναπτύσσονται είτε σε πλαίσιο όπου οι πηγές επίδρασης και οι στόχοι είναι ισότιμοι , είτε σε πλαίσιο όπου η πηγή επίδρασης είναι άμεση.

Υπό το πλαίσιο της άμεσης πίεσης της πηγής επίδρασης ο Stanley Milgram  δημιούργησε μια σειρά μελετών και τις παρουσίασε στο βιβλίο του «Obedience to Authority»  (Milgram, 1974).

Το πείραμα του Milgram για την υπακοήΤο πρωτοποριακό και συγχρόνως αμφισβητούμενο πείραμα του Milgram  μελέτησε συστηματικά μια πλευρά της υπακοής  με αφορμή τις φρικαλεότητες της ναζιστικής εποχής .

Για τις ανάγκες του πειράματος ο Milgram δημοσίευσε μια αγγελία σε εφημερίδες ζητώντας την εθελοντική συμμετοχή αμερικανών ανδρών  σε μια μελέτη για τη μάθηση και τη μνήμη έναντι μικρής αμοιβής. Στο πείραμα συμμετείχαν κάθε φορά δύο άτομα, τα οποία μετά από εικονική κλήρωση αναλάμβαναν είτε το ρόλο του μαθητή είτε το ρόλο του δασκάλου. Στην πραγματικότητα ο μαθητής ήταν ο συνεργός του ερευνητή και ο δάσκαλος ο πραγματικός συμμετέχων που είχε ως έργο του να υποβάλλει σε ηλεκτροσόκ τον μαθητή, η ένταση του οποίου ήταν αυξανόμενη κάθε φορά που ο μαθητής έκανε λάθος στην απομνημόνευση λέξεων.

Στην αρχή της διαδικασίας ο ερευνητής έδενε τον μαθητή σε ένα κάθισμα, ο οποίος του εκμυστηρευόταν ότι έχει πρόβλημα με την καρδιά του πράγμα που άκουγε, υποτίθεται κατά λάθος, ο δάσκαλος και εν συνεχεία αυτός μεταφερότανε σε μια διπλανή αίθουσα όπου είχε τοποθετηθεί η γεννήτρια του ηλεκτροσόκ Μετά από ένα δοκιμαστικό ηλεκτροσόκ στον ίδιο το δάσκαλο, έντασης 45V, ξεκινούσε το πείραμα και η διαδικασία συνεχιζόταν μέχρι ο δάσκαλος να αρνηθεί τη χορήγηση μεγαλύτερης έντασης ηλεκτροσόκ, οπότε και το πείραμα τελείωνε και σημειώνονταν το επίπεδο έντασης . Στην πραγματικότητα όμως, η συσκευή δεν παρείχε ηλεκτρικά σοκ και οι αντιδράσεις του μαθητή στα ηλεκτροσόκ ήταν προκαθορισμένες  (Κοκκινάκη, 2006: 160-163).

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι με τη διαταγή του ερευνητή όλοι οι συμμετέχοντες έφτασαν τα 300 V και το 65% μέχρι το δυνατότερο σοκ που υπήρχε στη γεννήτρια, αποτέλεσμα πολύ διαφορετικό από τις προβλέψεις . Χαρακτηριστικές συμπεριφορές των συμμετεχόντων ήταν η μεγάλη ένταση όταν έκαναν τα πιο δυνατά σοκ με εμφάνιση ιδρώτα, αναστεναγμούς, νευρικό γέλιο και χαμόγελο (Milgram,1963: 371-378).

Τα αποτελέσματα που εξήγαγε ο Milgram δημιούργησαν αναστάτωση στο χώρο της Κοινωνικής Ψυχολογίας  και προς διασαφήνισης των αποριών που προκλήθηκαν επανέλαβε το αρχικό του πείραμα με παραλλαγές  ως προς τις μεταβλητές που επηρεάζουν την υπακοή στην εξουσία (Milgram, 1965:57-65).

Οι επαναλήψεις του πειράματος στους διάφορους πολιτισμούςΤο πείραμα του Milgram επαναλήφθηκε από πολλούς επιστήμονες σε διάφορες χώρες . Σε ένα δείγμα οχτώ χωρών  παρατηρήθηκε ότι σε Αυστραλία και Βρετανία το % υπακοής είναι συγκριτικά χαμηλότερο ενώ σε Ολλανδία, Ισπανία, Γερμανία, Ιταλία και Αυστρία συγκριτικά μεγαλύτερο και μεταξύ των δύο κατηγοριών βρίσκεται το % υπακοής για Η.Π.Α. και Ιορδανία. (Smith & Bond, 2005: 52-56).

ΣυμπεράσματαΑπό τα παραπάνω προκύπτουν διαφορές που έγκειται στο δείγμα, στον τρόπο που σκηνοθετήθηκε το πείραμα αλλά και τις μεταβλητές που ελέγχησαν, γεγονός που καθιστά τη σύγκριση των αποτελεσμάτων ακανθώδη. Επιπλέον,  όλες οι χώρες πλην της Ιορδανίας είναι προηγμένες βιομηχανικά και απαντούν στο «δυτικό» τύπο περιβάλλοντος και αυτό οδηγεί σε μια επιφυλακτική στάση για μια οικουμενική διάσταση των συμπερασμάτων σχετικά με το ρόλο του πολιτισμικού πλαισίου στην υπακοή.

Η μεταφορά των πειραμάτων στα διάφορα πολιτισμικά πλαίσια και η έγκυρη εξαγωγή συμπερασμάτων προσκρούει αφενός μεν, στη γλώσσα και τις ιδιομορφίες αυτής καθώς και στη νοηματοδότηση των εννοιών και αφετέρου, στην πολιτισμική διαφορά ανάμεσα στους συμμετέχοντες, ερευνητή και συνεργούς του, δεδομένου ότι το κοινωνικό πλαίσιο το οποίο καθορίζει το νόημα των εντολών που δίνονται, διαμορφώνεται από τα ήθη και έθιμα του πολιτισμού, τις παραδόσεις, τα επιβαλλόμενα κοινωνικά πρότυπα αλλά και τις στερεοτυπικές αντιλήψεις και ως εκ τούτου, η σημασία που δίνεται στις αλλαγές αυτού τριχοτομείται μεταξύ των χωρών. Έτσι, σε Η.Π.Α. κυριαρχεί η ορθολογική-μεθοδολογική θεώρηση, σε Ευρώπη η κοινωνική-αξιακή ενώ στην Ανατολή η παραδοσιακή-ιεραρχική αντίληψη.

Συνεπώς, το φαινόμενο της υπακοής διαφοροποιείται ανάλογα με τον προσανατολισμό της χώρας, όπου ο ρόλος του ατομικού-συλλογικού, οι κοινωνικές δομές, οι αξιακές επιλογές και η ιεραρχική δομή αντίστοιχα είναι εδραιωμένα στις επικρατούσες πολιτισμικές διαφορές  και ως εκ τούτου, η κατανόηση του φαινομένου της υπακοής και των αιτιών που την προκαλούν οφείλει να περιστρέφεται πρωτίστως και κυρίως γύρω από το πολιτισμικό πλαίσιο. Υπό το πρίσμα αυτό, οι συνθήκες του πειράματος θα πρέπει να εξισωθούν στο πολιτισμικό υπόβαθρο.

Συγγραφή άρθρου «Το πείραμα του Milgram για την υπακοή και οι επαναλήψεις του στους διάφορους πολιτισμούς»

Χατζίδου Στεργιανή , Βελέντζα Βασιλεία